Een rigoureuze, minimalistische verkenning van de menselijke conditie in Boven is het stil
Nanouk Leopolds (Wolfsbergen, Brownian Movement) vijfde speelfilm Boven is het stil maakt je deelgenoot van de problematische relatie tussen een boerenzoon en zijn vader, ondanks een minimum aan plot- en karakterontwikkeling. In plaats daarvan leer je de personages kennen door een minutieuze verkenning van hun lichamen en hun alledaagse omgang met hun omgeving. Deze manier van vertellen vraagt aandachtig kijken en vooral het durven loslaten van verwachtingen. De film blijkt dan uiteindelijk een waardevolle verbeelding van falende intermenselijke communicatie.
Boven is het stil vertelt het verhaal van boer Helmer (Jeroen Willems) die zijn bedrijf runt, met boven in huis zijn bedlegerige, oude vader (Henri Garcin). Door de intrede van een nieuwe knecht wordt Helmer geconfronteerd met zijn eigen sterfelijkheid, het verleden en de vervagende mogelijkheden van een toekomstig leven.
Het lichaam
De karakters in Boven is het stil leert de kijker kennen via het lichaam; door de letterlijk dicht op de huid filmende camera. De film dankt zijn kracht mede aan het ingetogen acteerwerk van Jeroen Willems. Elke houding, elk minieme trekje van zijn mond en elke oogopslag is een uitdrukking van het gevoelsleven van Helmer. De ruimtes, lichamen en handelingen zijn de eigenlijke figuranten in het verhaal. Een hoofdmotief in de film is de hand; het werkt als een metafoor, een karakterschets. De lichamelijke verhouding van de mens tot zijn omgeving duidt het karakter. Helmer is iemand die vooral veel werkt, hij heeft een pragmatische relatie met zijn omgeving. Hij is echter ook in staat lief te hebben. Dit is verbeeld in een van de sleutelscènes van de film waarin hij liefdevol, vaderlijk en - mogelijk homo-erotisch - verlangend zijn arm om de knecht heen slaat. De vader wordt echter getypeerd als slecht mens. Hij gebruikte zijn handen vooral om mee te slaan en te bevelen.
Invulling
De film vertelt het verhaal aan de hand van een minimum aan alledaagse gebeurtenissen. Gecombineerd met de bijna afwezige motivering van wat karakters voelen, is dit geen gemakkelijke film. Helmer lijkt te worstelen met zijn homoseksualiteit, een problematische relatie met zijn vader en een onverwerkt trauma van het verdrinken van zijn broertje Geert. Echter dit alles wordt slechts gezinspeeld en gesuggereerd; vaak met een enkel zinnetje, een gebaar of een blik. In het geportretteerde boerenmilieu is men zuinig met woorden, spreekt men slechts het minimale dat nodig is. Bijvoorbeeld dialogen als: Helmer: ‘Deur dicht?’ vader: ‘Deur dicht!’. Verwacht in deze film geen uitgebreide dialogen waarin karakters gepassioneerd hun liefde voor elkaar uiten. De film is een enorme sprong voor kijkers die gewend zijn aan handelingsgerichte vertellingen uit Hollywood. De mate waarin de film voldoening geeft, hangt mede samen met de hoeveelheid inspanning die de kijker bereid is te maken. Boven is het stil vraagt veel van de kijker, maar uiteindelijk is het allemaal de moeite waard. Uiteindelijk beland je in de omgeving, kruip je via het lichaam in het hoofd van Helmer, om vervolgens vooral bij jezelf uit te komen.
