Jakob Boer

In het universum van de technische klanken (deel 2)

De muziek van Autechre is uniek en onvergelijkelijk. Ik ken niks dat er ook maar in de buurt komt. De heren doen consistent wat ze willen en op een manier die niemand anders kan. Of toch…?

Dat is natuurlijk onzin: muzikaal gezien ontstaat iets nooit uit niets (leuke metafysische stelling ook om je hoofd over te breken trouwens), volledige vernieuwing is een artistieke onmogelijkheid.

Het is bijvoorbeeld nogal een open deur te stellen dat Autechre verwant is met en schatplichtig is aan Amerikaanse Minimal Music koning Steve Reich. Of eigenlijk, als je net als ik een voorliefde hebt voor veralgemenisering en categorisering, zou je zelfs geneigd zijn te zeggen dat álle hedendaagse minimalistische, loop-georiënteerde elektronische muziek tout court dat is. De referenties die muzikanten maken kunnen daarbij globaal variëren van een schalkse, terloopse knipoog tot aan een eerbiedige diepe buiging naar Reich.

Onlangs ben ik naar een uitvoering geweest van Reichs Music for 18 Musicians (hierna Mf18M). En toen ik recentelijk Autechres NTS Sessions weer eens opzette, werd ik getroffen door de gelijkenis. Laat ik dus de open deur toch nog maar eens intrappen, aangezien inzicht in Reichs muziek wel degelijk helpt om de muziek van Autechre te waarderen.

Mf18M is naar mijn nederige opinie een meesterwerk: een mijlpaal in de naoorlogse Westerse muziekgeschiedenis en wellicht het magnum opus van het toch al indrukwekkende en omvangrijke oeuvre van Steve Reich. Het mooie aan het beleven van een live-uitvoering van Mf18M is dat je met eigen ogen de muzikale structuur ervan kunt waarnemen door aandachtig het spel van de muzikanten te volgen. Je kunt de veranderlijke, pulserende klanken beter plaatsen door te zien hoe ze geproduceerd worden door de musici. De gedubbelde partijen, die soms synchroon lopen en dan weer uit de pas, zijn zo wat beter te onderscheiden dan wanneer je thuis over je stereo naar een opname luistert.

Deze fasering (phasing) van de partijen is essentieel, het is hét onderscheidende element van Reichs compositie Mf18M. Hij vertaalt en herinterpreteert met dit stuk de technologische toevalligheid die de basis heeft gevormd van zijn benadering van Minimal Music. Volgens de overlevering is diens compositorische techniek van fasering namelijk ontstaan door een toevalligheid. Op een zekere dag liepen in de studio twee tapes van eenzelfde opname synchroon, maar door een minimale afwijking van de snelheid van de banden begonnen de opnames a-synchroon te lopen. Ze weken steeds iets verder uiteen (uit fase) totdat ze na een aantal loops weer gelijk liepen (in fase). Het gevolg van deze fasering is een interferentie van klanken waaruit complexe ritmische structuren ontstaan (hoe dit klinkt is wondermooi te horen in bijvoorbeeld Come Out en It’s Gonna Rain). The rest is history…

Welnu, in Autechres NTS Sessions hoor ik iets soortgelijks. De muziek is uiterst minimalistisch. Soms luister je letterlijk een kwartier naar eenzelfde beat. Maar tegelijkertijd gebeurt er juist ontzettend veel. Soms zoveel tegelijk dat de muziek maar nauwelijks bij te benen is, soms iets meer geleidelijk. Net zoals in Reichs Mf18M er een voortdurende accentverschuiving plaatsvindt (tussen instrumenten en muzikanten), zo verschuift en verandert Autechres muziek ook onophoudelijk. Dit maakt de NTS Session tot een uitdagende en voor sommigen wellicht zelfs uitputtende en desoriënterende luisterervaring. De muziek staat nooit stil; het is altijd in beweging; het klankpalet continu evoluerend, morfend en vervormend; de muzikale ruimte non-stop aan het uitdijen en inkrimpen. De kameleontische modulatie van kleur, structuur, omvang, en richting van de klanken is onophoudend. Het gaat bij Autechre niet meer om een uitgeschreven compositie met een traditionele structuur (harmonie, akkoordenschema’s, modulatie, contrapunt, etc.), maar om elektronische manipulatie van klankelementen op basis van algoritmes. Het traditionele onderscheid tussen muziek en geluid (noise) wordt zo geproblematiseerd. Er is geen duidelijk criterium meer te formuleren op basis waarvan je zou kunnen uitmaken wat een klank muzikaal maakt, geen onderscheidend vergelijk meer mogelijk tussen muzikale klank en slechts klank. Bij gebrek aan betere terminologie zou ik dit procesmuziek willen noemen: muziek die draait om (computer)bewerking (proces) in plaats van compositorische juxtapositie (product). Met deze muziekopvatting in het achterhoofd is het luisteren van de NTS Sessions een ware muzikale trip, een ruimtereis door een betoverend technisch klankuniversum.