Nostalgische verbeelding van het collectieve geheugen in Tabu
Portugese regisseur Miguel Gomes’ (Our Beloved Month of August) nieuwste film Tabu is zowel een romantisch drama als een bespiegeling over de werking van het (collectieve) geheugen en de rol van verhalen daarin. De onderdompeling in de melancholieke, droomachtige stijl van de film contrasteert met de metafictionele bespiegeling over de werking van verhalen en geheugen, waardoor de film zowel esthetisch als intellectueel uitdagend is.
De film toont een aantal dagen uit het leven van Pilar, een politiek-activistische vrouw van middelbare leeftijd uit Lissabon. Ook maken we kennis met haar buurvrouw: de gokverslaafde bejaarde Aurora en haar Afrikaanse werkster Santa. Als Aurora op sterven ligt vraagt ze om nog eenmaal in contact gebracht te worden met een man genaamd Gian Luca Ventura, die haar vroegere geliefde blijkt te zijn. De rest van de film is een terugblik van Ventura (of misschien de verbeelding van zijn toehoorders) op hun overspelige relatie in het koloniale Afrika van de jaren zestig.
Film en geheugen
Het eerste deel kenmerkt zich visueel gezien door strakke, goed belichte composities, geschoten op mooie, scherpe 35 mm film. Hierin maken we kennis met het eenzame leven van Pilar en Aurora. Het tweede deel speelt zich voornamelijk rondom een vriendengroep af, in een villa in de Afrikaanse jungle. Dit deel is geschoten op korrelig, zwart-wit 16 mm. Op de gefilterde geluidsband zijn alleen nog de geluiden van de jungle te horen: zoemende krekels, regendruppen en de wind die door het gebladerte waait. Hierdoor doet de film denken aan de stomme film, maar ook aan hoe je eigen herinneringen en dromen zich aan je voordoen. Deze stijlkeuzes geven de film een droomachtige, melancholieke sfeer, versterkt door de dichterlijke voice-over van Ventura die zijn gevoelens bij dit alles uitdrukt. Verder zijn er ook een paar sfeer verhogende, enigszins vervreemdende muzikale tussenstukken met nostalgische popsongs. En dan is er nog de proloog. Hierin zien we een melancholieke ontdekkingsreiziger die vlucht voor het verdriet om zijn overleden vrouw. De geest van zijn vrouw drijft hem tot waanzin, waarop hij besluit zich van het leven te beroven door in een met krokodillen bevolkte rivier te springen. We krijgen te horen dat er sindsdien een vrouwelijke geest en een melancholieke krokodil door de jungle zwerven. Welkom in het licht absurde, komische universum van Miguel Gomes.
Onbetrouwbare verteller
Het tweede gedeelte van de film is een terugblik op dit verleden, verteld vanuit het perspectief van Ventura . In de film wordt hij echter als gek getypeerd. Je wordt dus gewaarschuwd dat je niet alles wat volgt voor waar moet aannemen. Doordat de stemmen van alle karakters weg gefilterd zijn, wordt het nog moeilijker uit te maken of alles zich werkelijk zo heeft afgespeeld. Het gaat erom dat je het gelooft. De collectieve verbeelding van Afrika is niet zozeer realistisch, het wordt eerder gekenmerkt door de melancholieke hang naar avontuur en romantiek die diep in de Portugese ziel verankerd zit (er is zelfs een woord voor: saudade). Tabu is dus niet zomaar een romantisch drama, maar een kritiek op de Portugezen zelf. Ze hebben op kwalijke wijze de herinnering aan de brute koloniale geschiedenis vervangen door een nostalgisch verlangen naar een denkbeeldig, geïdealiseerd verleden. Tabu verbindt zo op inventieve wijze het vertellen van verhalen met de werking van het collectieve geheugen.
